Vì lợi nhuận mà hiện nay trên thị trường có rất nhiều sản phẩm TPCN được quảng cáo quá mức về công dụng  bảo vệ, tăng cường sức khỏe, đôi khi còn khiến nhiều người hiểu rằng TPCN có thể giúp chữa trị rất nhiều triệu chứng bệnh lý.
Hiểu rõ bản chất của thuốc và TPCN, bạn sẽ có được chiếc chìa khóa để lựa chọn, sử dụng đúng, mang lại giá trị sức khỏe, hiệu quả kinh tế cho chính mình và gia đình.

1. Định nghĩa về thuốc và thực phẩm chức năng

Thuốc là chế phẩm có chứa dược chất hoặc dược liệu dùng cho người nhằm mục đích phòng bệnh, chẩn đoán, điều trị, giảm nhẹ bệnh, điều chỉnh chức năng sinh lý cơ thể người. Thuốc bao gồm có thuốc hóa dược, thuốc dược liệu, thuốc cổ truyền, vắc-xin và sinh phẩm.

TPCN được dùng để hỗ trợ chức năng của các bộ phận trong cơ thể người, có tác dụng dinh dưỡng, giúp tăng sức đề kháng và giảm bớt nguy cơ gây bệnh. Một số tên gọi khác của từng dạng TPCN gồm:

- Thực phẩm bổ sung: thực phẩm được bổ sung thêm các vi chất và yếu tố có lợi cho sức khỏe như vitamin, khoáng chất, axit amin, axit béo, enzyme, probiotic, prebiotic và chất có hoạt tính sinh học khác.

- Thực phẩm bảo vệ sức khỏe: được bào chế dưới dạng viên nang, viên hoàn, viên nén, cao, cốm, bột, lỏng và các dạng khác có chứa một hoặc hỗn hợp của nhiều chất như: Vitamin, khoáng chất, axit amin, axit béo, enzyme, probiotic và chất có hoạt tính sinh học khác; Hoạt chất sinh học có nguồn gốc tự nhiên từ động vật, chất khoáng và nguồn gốc thực vật ở các dạng như chiết xuất, phân lập, cô đặc và chuyển hóa.

- Thực phẩm dinh dưỡng y học (hay thực phẩm dinh dưỡng dùng cho mục đích y tế đặc biệt): loại thực phẩm có thể ăn bằng đường miệng hoặc ống thông, được chỉ định để điều chỉnh chế độ ăn của người bệnh và chỉ dùng dưới sự giám sát của nhân viên y tế.

- Thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt: dùng cho người ăn kiêng, người già và các đối tượng đặc biệt khác theo quy định của Ủy ban tiêu chuẩn thực phẩm quốc tế (CODEX). Thực phẩm này được chế biến hoặc phối trộn theo công thức đặc biệt nhằm đáp ứng yêu cầu về chế độ ăn đặc thù theo từng thể trạng hoặc tình trạng bệnh lý/rối loạn của người dùng. Thành phần phải có khác biệt rõ rệt so với thực phẩm thông thường cùng bản chất (nếu có).

2. Phân biệt thuốc và thực phẩm chức năng

Tất cả các loại thuốc không kê đơn hay kê đơn đang lưu hành trên thị trường đều được cấp phép và quản lý chặt chẽ bởi Cục Quản lý dược. Trong khi đó, TPCN phải được công bố phù hợp quy định an toàn thực phẩm và đăng ký tại Bộ Y tế (Cục An toàn thực phẩm) trước khi đến tay người tiêu dùng.

Các sản phẩm TPCN không được xem là thuốc nên không cần tuân theo các yêu cầu nghiêm ngặt về độ an toàn và hiệu quả như thuốc. Tuy vậy, sản phẩm cần công bố rõ ràng hàm lượng chất dinh dưỡng cũng như khuyến cáo về sức khỏe theo các nghiên cứu khoa học chứng minh hiệu quả. Mặc dù khi sử dụng TPCN thường ít gây ra tác dụng phụ hơn và tuyên bố mang lại nhiều lợi ích sức khỏe, bạn cũng không nên tự ý dùng quá mức. Đặc biệt, các sản phẩm này không trực tiếp điều trị các vấn đề sức khỏe bạn đang gặp phải nên không thể thay thế cho các thuốc điều trị.

Nhận biết sản phẩm là thuốc

Bạn có thể phân biệt giữa thuốc và TPCN bằng cách tìm đọc một số thông tin trên bao bì/nhãn sản phẩm. Đối với thuốc, trên bao bì phải in số đăng ký lưu hành do Bộ Y tế cấp (thường ở mặt sau của hộp thuốc, trên vỉ nhôm, ở cuối tờ hướng dẫn sử dụng). Các ký hiệu trong số đăng ký thuốc thường gặp gồm:

- VD-…-yy: thuốc sản xuất trong nước.

- VN-…-yy/ VN2-…-yy/ VN3-…-yy: thuốc sản xuất ở nước ngoài nhập khẩu về Việt Nam.

- V…-H12-yy: thuốc từ dược liệu sản xuất ở trong nước.

- VS-…-yy: thuốc dùng ngoài sản xuất trong nước.

- GC-…-yy: thuốc sản xuất gia công.

- QLĐB-…-yy: các thuốc được quản lý đặc biệt.

- QLSP-…-yy: dành cho một số sản phẩm thuốc sinh phẩm như thuốc có chứa lợi khuẩn, thuốc sinh học

-  QLVX-…-yy: dành cho vắc-xin.

Hai chữ số cuối trong số đăng ký (yy) thể hiện năm cấp số đăng ký. Ví dụ: một thuốc có số đăng ký là VD-…-09 có nghĩa đó là thuốc được sản xuất ở trong nước và được cấp giấy phép lưu hành vào năm 2009, phần chữ số ở giữa (…) là số thứ tự do Cục Quản lý dược cấp.

Các thuốc kê đơn, tức là chỉ được dùng khi được bác sĩ chỉ định trong đơn thuốc, sẽ có ký hiệu Rx hoặc dòng chữ “Thuốc kê đơn”, “Thuốc bán theo đơn” trên hộp thuốc và trong tờ hướng dẫn sử dụng.

Nhận biết sản phẩm là thực phẩm chức năng

Theo quy định, bao bì và tờ hướng dẫn sử dụng của TPCN phải ghi rõ nhóm thực phẩm như “Thực phẩm bảo vệ sức khỏe”. Ngay sau phần ghi nhãn về công dụng của sản phẩm hoặc cùng chỗ với các khuyến cáo khác (nếu có) phải ghi cụm từ “Sản phẩm này không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh”.

Số đăng ký được in trên bao bì TPCN là số công bố tiêu chuẩn (SCBTC) theo mẫu: Số được cấp/số năm cấp/YT-CNTC.

Việc phân biệt được thuốc và TPCN sẽ giúp bạn hiểu được sản phẩm sẽ sử dụng và những lợi ích, tác dụng sẽ nhận được. Bạn có thể phối hợp dùng cả hai nhóm sản phẩm này để tăng hiệu quả điều trị, nâng cao sức khỏe, phòng ngừa một số vấn đề sức khỏe. Tuy nhiên, bạn cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng vì có thể xảy ra tương tác dẫn đến tác dụng không mong muốn.

3. Những lưu ý khi dùng thực phẩm chức năng

- Cần phải tư vấn bác sĩ để biết rõ về nhu cầu cơ thể và quyết định xem có cần dùng TPCN hay không, dùng loại TPCN nào, dùng bao nhiêu trong ngày và dùng trong bao lâu?

- Không dùng nhiều loại TPCN cùng lúc, vừa không đem lại kết quả tốt cho sức khỏe, vừa tốn tiền không cần thiết.

- Không dùng liều cao hơn so với quy định, bởi sự chấp nhận bổ sung TPCN của cơ thể cũng có giới hạn nhất định.

- Lưu ý quy cách đóng gói của TPCN bởi lẽ dạng nước, dạng viên, dạng bột, dạng cốm... sẽ phù hợp với từng người cụ thể.

- TPCN tuy mang lại kết quả tốt cho sức khỏe nhưng giá bán của TPCN cũng không hề thấp và trên thị trường có nhiều hãng, nhiều loại TPCN thay thế cho nhau, vì vậy các bạn hãy cân nhắc và hãy trở thành người tiêu dùng thông thái.

Bác sĩ: Bùi vũ khúc