Làng nghề giữa áp lực môi trường 

Nguyên Xá là một trong những địa phương phát triển mạnh nghề công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp ở huyện Vũ Thư. Toàn xã hiện có 677 hộ với 2.668 lao động đang làm nghề, chiếm tới 56% tổng số lao động của địa phương. Giá trị sản xuất ngành công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và xây dựng năm 2024 đạt 255 tỷ đồng, tăng 12% so với năm trước, chiếm 67,4% tổng giá trị sản xuất của xã. Những con số ấy cho thấy vai trò đặc biệt quan trọng của khu vực làng nghề đối với phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng cũng kéo theo áp lực không nhỏ, nhất là vấn đề ô nhiễm môi trường từ bụi mịn, khí độc, tồn dư sơn PU, tiếng ồn... ngày càng đặt ra những thách thức lớn. Các cơ sở sản xuất phần lớn vẫn nằm xen kẽ trong khu dân cư, chưa có điều kiện xử lý chất thải bài bản, là bài toán nan giải về môi trường. Ông Phạm Văn Lưỡng, Chủ tịch UBND xã Nguyên Xá thẳng thắn chia sẻ: Làng nghề và nghề công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp phát triển mang lại việc làm cho người dân nhưng cũng đặt ra áp lực cho môi trường. Cơ sở sản xuất phần lớn nằm xen kẽ trong khu dân cư càng khiến nguy cơ ô nhiễm trở nên nghiêm trọng hơn, gây ảnh hưởng trực tiếp đến người lao động và cộng đồng dân cư. 

Trước thực tế đó, địa phương đã chủ động phối hợp với các cấp có thẩm quyền để sớm triển khai dự án mở rộng cụm công nghiệp Nguyên Xá theo quy hoạch đã được phê duyệt, nhằm tách khu sản xuất khỏi khu dân cư, đồng thời thu hút và tiếp nhận các dự án doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất theo hướng hiện đại, thân thiện môi trường. Song song với đó là các giải pháp nâng cao ý thức, năng lực cho chính người dân, doanh nghiệp hiện hữu thông qua tập huấn kiến thức về quy trình sản xuất sạch hơn, áp dụng quy trình cải tiến và kỹ thuật mới để vừa bảo vệ môi trường vừa tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả kinh doanh. 

Thay đổi từ nhận thức đến hành động 

Nhờ sự phối hợp giữa UBND xã, các cơ quan chuyên môn và các tổ chức khoa học, gần đây hàng trăm người dân, hộ sản xuất và doanh nghiệp tại làng nghề xã Nguyên Xá đã được tham gia các lớp tập huấn về sản xuất sạch hơn: từ sử dụng nguyên vật liệu hiệu quả, quy trình xử lý chất thải, giảm thiểu bụi và khí độc, đến an toàn lao động và sức khỏe nghề nghiệp. Ông Nguyễn Văn Tiếp, Giám đốc Công ty TNHH Đồ gỗ mỹ nghệ Khởi Tiếp (cụm làng nghề Thôn Thái) cho biết: Trước đây, chúng tôi chỉ chú trọng sản phẩm đẹp, làm nhanh để đưa ra thị trường. Sau khi tham gia lớp tập huấn do Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp của Sở Công Thương tổ chức tại xã, chúng tôi biết tính toán lại toàn bộ quy trình, từ lựa chọn vật liệu đến sử dụng máy móc, sơn, xử lý bụi và rác thải. Nhờ vậy, giảm hẳn chi phí thất thoát, tiết kiệm năng lượng và đặc biệt là giữ được môi trường làm việc sạch sẽ cho anh em công nhân. 

Không chỉ có các doanh nghiệp, nhiều hộ với quy mô sản xuất nhỏ cũng có tư duy đổi mới, tinh thần học hỏi và sẵn sàng thay đổi để phát triển bền vững. Ông Vũ Văn Kiệm, chủ hộ sản xuất đồ mộc mỹ nghệ trong cụm làng nghề Thôn Thái chia sẻ: Sau khi tôi đầu tư thay máy chà cũ bằng loại mới có bộ lọc bụi; sơn PU cũng dùng loại thân thiện hơn, giảm mùi hắc, thấy hiệu quả rõ rệt cả về chất lượng sản phẩm và chi phí sản xuất, nhất là an toàn cho người và máy móc trước nguy cơ ô nhiễm môi trường, sự cố cháy, nổ. Ngày trước cứ nghĩ mình làm nhỏ không ảnh hưởng gì tới môi trường, nhưng giờ tôi cũng như mọi người trong làng nghề đều hiểu, mỗi hộ thay đổi, chung tay bảo vệ môi trường thì làng nghề mới bền được. 

Việc thực hiện quy trình sản xuất sạch hơn trong sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp của làng nghề không đòi hỏi nhiều chi phí nhưng cho hiệu quả lớn. Ông Nguyễn Minh Đạt, Trưởng khoa Quản lý Công nghiệp và Năng lượng, Trường Đại học Điện lực, người trực tiếp tham gia đào tạo và tư vấn cho làng nghề khẳng định: Sản xuất sạch hơn không có nghĩa là đầu tư thật nhiều tiền. Đôi khi chỉ cần thay đổi một thói quen, cải tiến nhỏ trong quy trình cũng đã tiết kiệm chi phí, giảm phát thải đáng kể. Quan trọng nhất là thay đổi tư duy, từ sản xuất bất chấp sang sản xuất có trách nhiệm. 

Lợi ích kép 

Thực tế triển khai sản xuất sạch hơn tại làng nghề xã Nguyên Xá cho thấy, chỉ cần thay đổi hợp lý một vài khâu kỹ thuật đã có thể tiết kiệm 5 - 10% chi phí mỗi tháng, đồng thời môi trường làm việc sạch sẽ hơn giúp tăng năng suất lao động. Nhiều hộ dân, doanh nghiệp bước đầu tính toán hướng tới việc đạt chứng nhận sản phẩm xanh, mở rộng thị trường ra các tỉnh, thành lớn. Đặc biệt, khi gắn sản xuất với bảo vệ môi trường, người dân và doanh nghiệp cũng dần xây dựng được thương hiệu làng nghề đi cùng sự phát triển bền vững. Đây là điều kiện tiên quyết để địa phương đạt mục tiêu năm 2025: giá trị sản xuất ngành công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và xây dựng đạt 285 tỷ đồng, tăng 12% so với năm 2024; thu nhập bình quân đầu người đạt 75 triệu đồng/năm. Ông Phạm Văn Lưỡng nhấn mạnh: Việc người dân, doanh nghiệp được tập huấn kiến thức và áp dụng tốt quy trình sản xuất sạch hơn, ngoài giải quyết tốt bức xúc về ô nhiễm môi trường, bảo vệ sức khỏe cho người lao động, người dân làng nghề, còn giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh phát triển bền vững.

Làng nghề truyền thống vốn được ví như linh hồn của văn hóa địa phương. Nhưng nếu không chuyển mình, không xanh hóa sản xuất, di sản ấy sẽ đối mặt với nguy cơ mai một. Việc người dân, doanh nghiệp làng nghề xã Nguyên Xá được tập huấn và áp dụng quy trình sản xuất sạch hơn không đơn thuần là thay đổi kỹ thuật sản xuất, mà là một cuộc chuyển đổi về nhận thức, văn hóa, về cách làm kinh tế hiện đại, tạo nền tảng quan trọng để phát triển bền vững.

 Nhờ phát triển nghề công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, đời sống nhân dân và diện mạo nông thôn xã Nguyên Xá khởi sắc từng ngày. 

Khắc Duẩn